Kręta droga do innowacji
Bartosz Kiepuszewski
W okresie dynamicznego rozwoju firm internetowych, innowacje i wzrost były głównymi motorami napędowymi biznesu. Jednakże, w ostatnich latach obserwujemy powrót do tendencji ograniczania kosztów i większego skupienia na potrzebach klientów.
| Okres | Dominujący priorytet | Charakterystyka |
|---|---|---|
| Lata 2000–2010 | Ekspansja i innowacje | Inwestycje w nowe technologie, szybki wzrost udziału w rynku. |
| Lata 2010–2020 | Efektywność operacyjna | Optymalizacja kosztów, skalowanie operacji, budowanie stabilności. |
| Od 2020 roku | Zrównoważony wzrost i innowacje | Połączenie efektywności kosztowej z adaptacją do zmieniających się potrzeb klientów i rynku. |
„Kluczowym wyzwaniem dla przedsiębiorstw w nadchodzących latach będzie znalezienie równowagi między efektywnością operacyjną a zdolnością do innowacji. Technologia informatyczna odgrywa w tym procesie rolę strategiczną.”
Wiele przedsiębiorstw, które skutecznie przeszły przez okres spowolnienia gospodarczego, obecnie poszukuje wzrostu, nie rezygnując z efektywności i kontroli kosztów. Możliwości fuzji i przejęć stają się coraz bardziej ograniczone. Dlatego innowacyjne podejście do rynku oraz wdrażanie innowacyjnych produktów i usług stają się kluczowe dla rozwoju. Technologie informatyczne odgrywają ogromną rolę w transformacji tradycyjnych procesów biznesowych, a ich właściwe wykorzystanie jest istotnym obszarem poszukiwania innowacyjnych metod prowadzenia działalności. Trudno dziś wskazać branżę, która nie zostałaby znacząco przekształcona dzięki innowacyjnemu zastosowaniu IT. To, co obserwujemy, to zaledwie zapowiedź potencjału IT dla biznesu. Warto pamiętać, że komercyjne zastosowania Internetu mają zaledwie około 30 lat. Jak zatem IT może wspierać proces generowania nowych idei i pomysłów? Czy IT zawsze odgrywa pozytywną rolę w transformacji współczesnych przedsiębiorstw?
- Innowacja
- Proces wdrażania nowych rozwiązań, produktów, usług lub procesów, które przynoszą wartość dodaną dla organizacji i jej klientów. Innowacja może mieć charakter radykalny (całkowicie nowe rozwiązania) lub inkrementalny (ulepszanie istniejących rozwiązań).
Innowacje niekontrolowane
Uwaga: Innowacyjność nie jest procesem, który da się zamknąć w sztywne ramy, poddać procedurom, metodom organizacyjnym czy kontroli jakości.
| Aspekt | Cechy charakterystyczne | |
|---|---|---|
| Proces | Planowanie | Elastyczne, iteracyjne, otwarte na zmiany. |
| Kontrola | Monitoring postępów, adaptacja do nieprzewidzianych wyzwań, brak sztywnych KPI. | |
| Kultura organizacyjna | Stymulowanie | Zachęcanie do eksperymentowania, akceptacja porażek, otwartość na nowe pomysły. |
| Wsparcie | Zasoby, narzędzia, autonomia zespołów, ochrona przed biurokracją. | |
Innowacja wymaga przede wszystkim stworzenia odpowiedniej kultury organizacyjnej, która świadomie stymuluje poszukiwanie nowych rozwiązań, produktów i usług. W kontekście takiej kultury, technologia IT może być szczególnie przydatna w co najmniej dwóch aspektach.
- Dostarczanie nowoczesnych narzędzi do zarządzania wiedzą i komunikacją.
- Platformy do pracy grupowej (CP)
- Systemy zarządzania dokumentami (DMS)
- Narzędzia do analizy danych i wizualizacji (BI)
- Dostarczanie narzędzi obniżających koszty eksperymentowania.
- Środowiska symulacyjne
- Narzędzia do prototypowania
- Platformy cloud computing
Zarządzanie procesem innowacyjnym, w odróżnieniu od tradycyjnych procesów, musi uwzględniać eksploracyjny charakter przedsięwzięć i brak ustalonych schematów działania. Projekty innowacyjne wymykają się tradycyjnym technikom harmonogramowania, a ich efektywne prowadzenie wymaga od menedżerów przede wszystkim wyzwolenia potencjału twórczego zespołu. Nowoczesne narzędzia do pracy grupowej umożliwiają zaawansowaną komunikację między członkami zespołu, niezależnie od ich lokalizacji geograficznej. Analiza wzorców komunikacji może być również przydatna w optymalizacji struktur organizacyjnych, w ramach których realizowane są wspólne projekty. Przykładem popularnej techniki jest analiza sieci społecznych (SNA). SNA, jako dziedzina nauki, rozwija się od połowy lat 50. XX wieku, ale dopiero nowoczesne narzędzia IT umożliwiły powstanie zaawansowanych aplikacji wspomagających analizę i tworzenie sieci społecznych, zarówno wewnątrz firm, jak i na skalę globalną. Przykładami są serwisy takie jak Friendster, Yahoo 360o czy LinkedIn, skierowany do profesjonalistów.
Drugim obszarem, w którym IT może skutecznie wspierać projekty innowacyjne, jest dostarczanie narzędzi obniżających koszty eksperymentowania. Stefan Thomke, profesor Harvard Business School i ekspert w dziedzinie zarządzania innowacjami, podkreśla, że „eksperymentowanie jest kluczowe, ponieważ poprzez uczenie się, co działa, a co nie, ludzie tworzą nowe produkty, usługi, a nawet całe przedsiębiorstwa”. Eksperymentowanie nabiera szczególnego znaczenia podczas prac nad nowymi produktami. Technologie IT, oferując narzędzia do modelowania, symulacji, wizualizacji i prototypowania, znacząco redukują koszty i czas trwania pojedynczych eksperymentów. W wielu branżach umiejętność szybkiego wprowadzania innowacyjnych produktów na rynek jest jedyną skuteczną metodą utrzymania przewagi konkurencyjnej. Niestety, IT ma również ciemną stronę. Technologia, zamiast wspierać innowacje, może stać się dla nich przeszkodą, szczególnie w kontekście innowacji procesów biznesowych, a nie tylko nowych produktów i usług.
Gorset IT
Przedsiębiorstwa poszukujące innowacyjnych metod produkcji czy sprzedaży mogą napotkać nieoczekiwane zjawisko: działy IT, które, ze względu na swoją wiedzę o nowych technologiach, powinny być naturalnym źródłem innowacji, stają się barierą dla zmian. Informatycy przez lata byli szkoleni, że koszt zmian w systemach IT rośnie wykładniczo wraz z postępem faz wytwarzania systemu.
| Faza wytwarzania systemu | Relatywny koszt zmiany | Uzasadnienie |
|---|---|---|
| Zbieranie wymagań | 1x | Wczesna faza, zmiany dotyczą koncepcji i specyfikacji, łatwe do implementacji. |
| Projektowanie | 5–10x | Zmiany wymagają modyfikacji architektury i struktury systemu, większe nakłady pracy. |
| Implementacja i Testowanie | 10–20x | Zmiany w kodzie, testowanie, potencjalne ryzyko błędów i konieczność regresji. |
| Wdrożenie i Utrzymanie | 50–200x | Najwyższy koszt, zmiany wpływają na działający system, wymagają aktualizacji dokumentacji, szkolenia użytkowników. |
Koszt jest relatywnie niski na etapie zbierania wymagań, a gwałtownie wzrasta w fazach projektowania, implementacji i testowania. Po wdrożeniu, zmiany stają się bardzo kosztowne. To przekonanie i nabyte przyzwyczajenia powodują, że działy IT niechętnie podchodzą do zmian i często krytykują użytkowników biznesowych za brak jasnych oczekiwań i częste zmiany zdania. Pomimo pojawienia się adaptacyjnych metodyk wytwarzania oprogramowania (agile software development), które uwzględniają zmiany w trakcie projektu, stare nawyki trudno wykorzenić. Wielu informatyków nadal uważa, że kluczowym momentem w budowie systemów IT jest „zamrożenie” specyfikacji wymagań użytkownika końcowego na wiele miesięcy, a nawet lat. W wielu przypadkach niechęć IT do zmian wynika nie tyle z postawy pracowników, ile z niekorzystnych umów outsourcingowych, które oddają kontrolę nad systemami IT firmom zewnętrznym. Outsourcing jest atrakcyjny, gdy systemy IT są stabilne i kluczowa jest ich niezawodność i wydajność. Jednak w przypadku potrzeby zmian, okazuje się, że są one niezwykle kosztowne.
„Tradycyjne podejście do IT, oparte na sztywnych specyfikacjach i długotrwałych projektach, staje się przeszkodą w dynamicznie zmieniającym się środowisku biznesowym. Konieczna jest rewolucja w sposobie myślenia o IT i jego roli w organizacji.”
- Agile Software Development
- Zbiór metodyk wytwarzania oprogramowania, które promują iteracyjny i inkrementalny proces rozwoju, elastyczność w reagowaniu na zmiany wymagań oraz bliską współpracę z klientem. Przykłady to Scrum i Kanban.
Czy SOA wspiera innowacje?
SOA, czyli architektura zorientowana na usługi, zyskała w ostatnich latach ogromną popularność. Czy architektura IT oparta na tym paradygmacie jest na tyle elastyczna, że nie będzie utrudniać wdrażania nowych procesów biznesowych w przedsiębiorstwie?
| Kryterium | Tradycyjna Architektura IT (Monolit) | Architektura Zorientowana na Usługi (SOA) |
|---|---|---|
| Elastyczność | Niska | Wysoka |
| Integracja | Skomplikowana, punkt-punkt | Uproszczona, oparta na usługach |
| Skalowalność | Ograniczona (skalowanie całego systemu) | Wysoka (skalowanie poszczególnych usług) |
| Koszty zmian | Wysokie | Niższe |
Zwolennicy SOA idą dalej, twierdząc, że nie tylko nie przeszkadza, ale aktywnie wspomaga zmiany, ułatwia je, a nawet umożliwia użytkownikom biznesowym kreatywne kształtowanie nowych procesów bez specjalistycznej wiedzy informatycznej. Rzeczywistość nie zawsze jest tak idealna, jak sugerują opracowania na temat SOA, ale warto zastanowić się, jak mogłoby wyglądać korporacyjne IT, gdyby użytkownik biznesowy postrzegał IT jako zbiór usług świadczonych przez dział IT za pomocą im znanych narzędzi i systemów, zamiast koncentrować się na konkretnych aplikacjach. Przeciętny pracownik działu HR, księgowości, magazynu czy obsługi klienta zazwyczaj nie jest zainteresowany tym, czy proces fakturowania obsługuje dedykowana aplikacja, czy zintegrowany system ERP. Istotne jest, aby operacje były optymalnie wspierane przez środowisko IT. Podobnie jak użytkownik mieszkania nie musi wiedzieć, czy ciepła woda pochodzi z pieca Viessmanna, czy Buderusa, tak dla pracownika księgowości wiedza o konkretnej aplikacji i jej dostawcy jest zbyteczna. Kluczowe są dwie kwestie: efektywne wsparcie procesu księgowania przez aplikację oraz elastyczność systemu w przypadku zmian procesu księgowania. Zmiana procesu nie powinna być blokowana przez specyfikę konkretnej aplikacji.
- Warstwy Architektury SOA:
- Warstwa Prezentacji: Interfejs użytkownika, portale, aplikacje webowe.
- Warstwa Procesów Biznesowych: Definicja i orkiestracja procesów, workflow.
- Warstwa Usług: Zbiór dostępnych usług biznesowych (np. usługa fakturująca, usługa zarządzania klientami).
- Warstwa Danych: Bazy danych, repozytoria danych, systemy zewnętrzne.
„Przyszłość IT w kontekście innowacji leży w architekturach elastycznych, takich jak SOA, które umożliwiają szybką adaptację do zmieniających się potrzeb biznesowych i kreatywne komponowanie nowych rozwiązań z istniejących komponentów.”
Niektóre procesy biznesowe zmieniają się rzadko, inne wymagają częstych zmian, aby utrzymać konkurencyjność na rynku. Architektura SOA to wizja organizacji IT, która umożliwia komponowanie złożonych procesów biznesowych z zestawu pojedynczych usług. Kompozycja powinna być stosunkowo prosta i szybka – wdrożenie nowych procesów biznesowych, opartych na istniejących usługach, powinno trwać tygodnie lub miesiące, a nie lata. Jest to wizja atrakcyjna dla przedsiębiorstw innowacyjnych, elastycznych, często wprowadzających nowe produkty i poszukujących nowych metod sprzedaży i usług. Dostępna jest już wystandaryzowana i dojrzała technologia (webservices), która umożliwia budowę takiej architektury. Należy jednak uczciwie przyznać, że sama dostępność technologii to za mało, aby w pełni zrealizować wizję SOA. Większość przedsiębiorstw posiada rozbudowaną architekturę IT. Adaptacja istniejących systemów do SOA jest procesem trudnym, długotrwałym, a w niektórych przypadkach niemożliwym. Wdrożenie SOA napotyka również bariery związane z dotychczasowymi przyzwyczajeniami, zarówno ze strony biznesu, jak i działów IT.
IT Governance w XXI wieku
IT odgrywa kluczową rolę w innowacyjności przedsiębiorstwa. Jednakże, właściwe wykorzystanie IT nie jest łatwe, ponieważ relacje między działami IT a biznesem bywają trudne.
| Obszar Zarządzania IT | Cel | |
|---|---|---|
| Strategiczne Dopasowanie | Zgodność IT z celami biznesowymi | Zapewnienie, że inwestycje IT wspierają strategię przedsiębiorstwa. |
| Mierzenie wartości biznesowej IT | Ocena wpływu IT na wyniki biznesowe i rentowność inwestycji. | |
| Zarządzanie Ryzykiem | Identyfikacja i ocena ryzyka IT | Minimalizacja negatywnego wpływu ryzyka związanego z IT na działalność biznesową. |
| Ciągłość działania | Zapewnienie nieprzerwanego działania systemów IT w przypadku awarii lub katastrof. | |
| Zarządzanie Zasobami | Optymalizacja inwestycji IT | Efektywne alokowanie zasobów finansowych, ludzkich i technologicznych w obszarze IT. |
| Zarządzanie kompetencjami IT | Rozwój umiejętności i kompetencji pracowników IT, dostosowanie do potrzeb biznesu. | |
Biznes postrzega IT jako źródło kosztów, a IT uważa biznes za kapryśnego użytkownika, który nie wie, czego chce. Pełne wykorzystanie potencjału IT wymaga świadomego zarządzania. Nowoczesne praktyki zarządzania IT – IT governance – powinny maksymalizować potencjał IT, jednocześnie minimalizując ryzyko, w tym ryzyko braku elastyczności i zdolności do zmian w sposobie prowadzenia biznesu.
- Kluczowe zasady IT Governance:
- Odpowiedzialność: Jasne określenie ról i odpowiedzialności za decyzje IT.
- Strategiczne dopasowanie: Zgodność strategii IT ze strategią biznesową.
- Pomiar wydajności: Monitorowanie i ocena efektywności IT.
- Zarządzanie ryzykiem: Proaktywne podejście do identyfikacji i minimalizacji ryzyka IT.
- Wartość biznesowa: Koncentracja na dostarczaniu wartości biznesowej przez IT.
„Współczesne IT Governance to nie tylko zbiór procedur i kontroli, ale przede wszystkim strategiczne partnerstwo między biznesem a IT, ukierunkowane na maksymalizację innowacyjności i wartości biznesowej.”
Autor jest ekspertem Infovide SA, starszym konsultantem Cutter Consortium.
Dodaj komentarz