Geopolityczny Hardware i Software Rzeczypospolitej – Wywiad z Jackiem Bartosiakiem

Data publikacji: 05.10.2018, godz. 13:55

Wywiad z Jackiem Bartosiakiem, autorem książek „Pacyfik i Eurazja” oraz „Rzeczpospolita między lądem a morzem”, wprowadza w zagadnienia geopolityki, kluczowe dla zrozumienia współczesnego świata. Bartosiak, w rozmowie dla CXO.pl, tłumaczy, dlaczego myślenie w kategoriach geopolitycznych jest niezbędne nie tylko dla polityków, ale i menedżerów.

Jacek Bartosiak: Moja droga do geopolityki rozpoczęła się około dekady temu, w burzliwych czasach kryzysu finansowego 2008-2009. To wydarzenie stało się katalizatorem głębszego zrozumienia zmian zachodzących w globalnym porządku.

Z perspektywy inwestora private equity, stało się jasne, że tradycyjne narzędzia analizy ekonomicznej tracą na aktualności. Potrzebowałem szerszego, systemowego spojrzenia. Zacząłem studiować klasyków geopolityki, takich jak Mackinder, Spykman i Mahan. To otworzyło mi oczy na militarny, gospodarczy, komunikacyjny i handlowy wymiar geopolityki.

Kluczowym momentem był pobyt w The Potomac Foundation w Waszyngtonie. Tam, zajmując się planowaniem strategicznym w regionie Pacyfiku Zachodniego, ostatecznie przekonałem się o fundamentalnej roli geopolityki w analizie współczesnych wyzwań.

…efektem tych przemyśleń była książka „Pacyfik i Eurazja. O wojnie”.

Uwaga: Książka ta narodziła się z obserwacji narastającego napięcia między USA a Chinami. Widziałem w tym preludium nie tylko do wojny handlowej, ale i potencjalnego konfliktu militarnego.

Moim celem było zaalarmowanie polskiej opinii publicznej, a szczególnie elit politycznych, które wydawały się nie dostrzegać nadchodzących zmian. Język geopolityki, strategicznej geografii, jest, moim zdaniem, najbardziej obiektywnym narzędziem do opisu i interpretacji obecnej wojny handlowej i szerzej – globalnych procesów. Pozwala zrozumieć głębokie reguły rządzące światem.

„Pacyfik i Eurazja” stała się bestsellerem. Pytanie brzmi: Co zadecydowało o tak dużym sukcesie?

Jacek Bartosiak: Pisałem „Pacyfik i Eurazję” w dużym pośpiechu, z intencją wywołania pilnej debaty o nadchodzącej wojnie handlowej. Choć z perspektywy czasu dostrzegam w niej pewne niedoskonałości, ogromnie cieszy mnie szeroki odzew, jaki książka wywołała.

Szczególnie satysfakcjonujący jest fakt, że przedsiębiorcy i menedżerowie intuicyjnie odnaleźli w języku geopolityki narzędzie do analizy procesów gospodarczych i globalnych. To dowodzi uniwersalności tego podejścia.

Teraz ukazuje się moja druga książka, „Rzeczpospolita. Między lądem a morzem”. Czym różni się od poprzedniej?

Można powiedzieć, że „Rzeczpospolita. Między lądem a morzem” jest książką bardziej dojrzałą, przemyślaną i obszerniejszą. Przede wszystkim, koncentruje się na Polsce i jej unikalnym miejscu w globalnym systemie. Miałem więcej czasu na jej napisanie, co umożliwiło głębszą analizę i refleksję.

Wprowadziłem geopolitykę do głównego nurtu dyskusji w Polsce. Pojęcia takie jak „Rimland”, „Heartland”, „projekcja siły”, „hardware” i „software” w odniesieniu do przestrzeni, „strefa zgniotu” – stały się rozpoznawalne. Tytułowe „ląd” i „morze” z nowej książki również wpisują się w ten język.

W nowej książce wprowadzam jeszcze więcej pojęć i narracji geopolitycznych, dążąc do uporządkowania i wyjaśnienia świata w paradygmacie geostrategicznym. Opisuję polską przestrzeń poprzez kategorie pól zewnętrznych i wewnętrznych, systemów komunikacyjnych i społecznych, co pozwala na kompleksowe podsumowanie naszej pozycji i statusu w systemie światowym.

Rimland

Pas wybrzeży okalający Heartland, kluczowy obszar kontroli w teorii Mackindera. Przykładem Rimlandu jest Europa Zachodnia.

Heartland

Centralny obszar Eurazji, którego kontrola, według Mackindera, daje panowanie nad światem. Heartland to w przybliżeniu terytorium Rosji.

Projekcja Siły

Zdolność państwa do wywierania wpływu poza własnymi granicami, często za pomocą sił militarnych. Projekcja siły USA jest globalna.

Nowa książka powstaje w czasach dynamicznych zmian w globalnym ładzie. Jak administracja Trumpa wpływa na ten ład?

Odpowiadając na to pytanie, Jacek Bartosiak stwierdza:

„Administracja w Waszyngtonie dąży do zasadniczej zmiany systemu gospodarczego świata, do predefiniowania globalnych stosunków gospodarczych. Jej celem jest utrzymanie statusu Stanów Zjednoczonych jako morskiego imperium, które czuje się zagrożone rosnącą potęgą Chin. Prezydent Trump celowo wprowadza turbulencję, aby zachować przewagę i utrzymać Pax Americana.”

Jednak, jak zauważa redaktor, „Takie łamanie struktur i zarządzanie poprzez zmianę nie jest łatwe ani bezpieczne.”

Jacek Bartosiak: To prawda, ale w geopolityce jest to określane terminem going concern. Brytyjczycy stosowali podobną strategię przed I wojną światową.

Jaki zatem jest „hardware” przestrzeni Polski i nasz „software” do jej obsługi w kontekście nadchodzących zmian?

Jacek Bartosiak: Nasz hardware, czyli położenie geograficzne, jest wyjątkowo korzystne. Leżymy na przecięciu kluczowych szlaków komunikacyjnych Północ-Południe i Wschód-Zachód, łącząc Skandynawię z basenem Morza Czarnego, Europę morską z Eurazją.

Posiadamy również dostęp do morza, dobre granice na Odrze, rozbudowane szlaki wodne śródlądowe, zasoby surowców, urozmaiconą przyrodę i sprzyjający klimat. Jesteśmy naturalnym liderem regionu Międzymorza, „punktem ciężkości” w przypadku konfliktu na wschodzie kontynentu. Polska jest kluczowa dla Amerykanów w kontekście wschodniej flanki NATO, stanowiąc jedyną drogę lądową do państw bałtyckich.

Przestrzeń Polski otwiera przed nami możliwości budowania wpływów na Wschodzie, na Białorusi i Ukrainie, a także oddziaływania na Rumunię i region Dunaju. To klasyczna układanka geopolityczna.

Aby lepiej zobrazować potencjał i ograniczenia polskiego hardware i software, spójrzmy na poniższą tabelę:

Czy Centralny Port Komunikacyjny (CPK) jest „software’owym” projektem, który wpisuje się w realizację naszego potencjału?

Jacek Bartosiak: Zdecydowanie tak. Jeśli historyczne potęgi miały swoje „okna na świat”, my również powinniśmy takie stworzyć. CPK i metropolia Warszawa-Łódź, mogą stać się takim oknem, wykorzystując nasze strategiczne położenie.

To projekt na miarę naszych możliwości, który może przyciągnąć handel, inwestycje i wzmocnić pozycję Polski w Europie i świecie. Nie powinniśmy być tylko podwykonawcami w łańcuchach dostaw, ale budować własny, silny kapitał i tworzyć szanse rozwojowe na przyszłość. Tak robią Chiny i Turcja.

Mówi Pan o Rzeczypospolitej w sposób, który rzadko słyszymy. Często powtarza się narracja o „przeklętym” położeniu geograficznym Polski. Czy geopolityka daje nam realne szanse na zmianę tej narracji?

Jacek Bartosiak: Przestrzeń geograficzna nie determinuje losu państw, jedynie ułatwia lub utrudnia rozwój. Kształtowanie rzeczywistości wymaga woli i pracy, ale jest możliwe. Nie ma narodów skazanych na porażkę.

Przykład Gdyni pokazuje, że dzięki strategicznym decyzjom i wysiłkowi, możemy wykorzystać nasz potencjał. Rozumienie własnej geografii jest kluczowe. Geopolityka nie jest deterministyczna, ale wskazuje na potencjały i ograniczenia, które należy uwzględniać w strategicznym myśleniu.

Jak przedsiębiorcy reagują na tę wizję „business opportunity” sygnalizowaną przez Pana?

Jacek Bartosiak: Reakcja przedsiębiorców jest bardzo pozytywna. Oni intuicyjnie rozumieją prawa geopolityki, ponieważ na co dzień podejmują decyzje w oparciu o zabezpieczenie zasobów, rynków i linii komunikacyjnych. Dostrzegają, że obecny system, w którym Polska jest w dużej mierze poddostawcą dla gospodarki niemieckiej, nie jest optymalny. Widzą dysproporcje w marżach i przewadze kapitałowej. Dlatego książki o geopolityce spotykają się z dużym zainteresowaniem w środowisku biznesowym.

Podsumowując dotychczasową rozmowę, czy ta książka jest alarmem, nawoływaniem do wykorzystania ogromnego potencjału przestrzeni, który nam jest dany…?

Jacek Bartosiak: Tak, nasza przestrzeń daje nam niesamowite możliwości, ale jednocześnie, w dobie rewolucji technologicznej i komunikacyjnej, zmusza nas do refleksji nad tym, czy jesteśmy w stanie sprostać wyzwaniom. Nasz hardware, przestrzeń, jest większy niż software, czyli aparat państwa i nasze zdolności do jej efektywnego wykorzystania.

Zwolennicy konwergencji z Zachodem argumentują, że okres po 1989 roku był najlepszym okresem gospodarczym w historii Polski.

Jacek Bartosiak: Poprawa jakości życia i integracja z rynkiem światowym są niepodważalnymi faktami. Jednak ten światowy ład się zmienia, niezależnie od naszej woli. Musimy odnaleźć się w nowej rzeczywistości. Historia i położenie dały nam konkretną przestrzeń, która w nowej sytuacji premiuje nas w stosunku do Niemiec. Musimy tylko stworzyć odpowiedni software, czyli strategie i instytucje.

Jak Chińczycy postrzegają Polskę w kontekście ich globalnych ambicji?

Jacek Bartosiak: Chińczycy myślą kategoriami przestrzeni i geostrategii. Widzą Polskę jako kraj monopolizujący lub blokujący ich dostęp lądowy do Europy. Polska przestrzeń ma dla nich strategiczne znaczenie z punktu widzenia Nowego Jedwabnego Szlaku i komunikacji z Europą. Patrzą na nas jak na faded empire, byłe imperium w fazie przejściowej słabości, dostrzegając nasz potencjał, który nie jest w pełni wykorzystany.

A co z Amerykanami? Nowy Jedwabny Szlak to przecież element chińsko-amerykańskiej rywalizacji.

Jacek Bartosiak: Chiny realizują strategię Mackindera, dążąc do połączenia Eurazji systemem komunikacyjnym i handlowym, co dałoby im dominację globalną. Amerykanie dostrzegli to zagrożenie i od 2018 roku aktywnie przeciwdziałają chińskim ambicjom.

Geopolityka ponownie staje się kluczowa w globalnej polityce. W tym kontekście, jaką rolę może odegrać Polska?

Jacek Bartosiak: Geopolityka wraca do łask. Obserwujemy powrót tradycji imperiów lądowych. Polska, jako państwo Międzymorza, z historią imperialną, znajduje się w centrum tych procesów. Musimy pamiętać o lekcji Józefa Mackiewicza i różnicach między imperializmem morskim i lądowym. Imperializm morski opiera się na regulacjach i handlu, lądowy na kontroli terytorialnej i sile. Musimy być przygotowani na ewentualny rozpad Rosji, który jest możliwy w naszym życiu.

Chesterton widział w Polsce republikański ideał, kraj obywateli-drobnych posiadaczy ziemskich.

Jacek Bartosiak: Chesterton kochał Polskę. W geopolityce nie ma sentymentów, jest chłodna analiza interesów.

Wracając do sedna, czy musimy sami radzić sobie z Rosją, jeśli chcemy coś znaczyć w nowym układzie sił?

Jacek Bartosiak: Na pomoście bałtycko-czarnomorskim nie ma przestrzeni na słabość. Rosjanie postrzegają nas jako potencjalne zagrożenie, jeśli kontrolujemy ten obszar. Okres prymatu USA był dla nas korzystny, ale ten czas się kończy. Dla Polski najważniejszy jest interes trwałości i rozwoju Rzeczypospolitej. Reszta to instrumenty.

„Dla Polski najważniejszy jest interes trwałości i rozwoju Rzeczypospolitej. Reszta to instrumenty.”

Dziękuję za rozmowę.

Jacek Bartosiak – w połowie września 2018 powołany przez Ministerstwo Infrastruktury na stanowisko szefa spółki odpowiedzialnej za budowę CPK. Wcześniej założył Play of Battle, firmę produkującą gry strategiczne. Jest również Senior Fellow w The Potomac Foundation w Waszyngtonie oraz Dyrektor Programu Gier Wojennych i Symulacji w Fundacji Pułaskiego. Adwokat i Partner Zarządzający w kancelarii adwokackiej. Współpracuje z miesięcznikiem „Nowa Konfederacja”. Autor bestsellerów „Pacyfik i Eurazja. O wojnie” i „Rzeczpospolita między lądem a morzem. O wojnie i pokoju”.