Euro do likwidacji? Polscy ekonomiści proponują kontrowersyjne rozwiązanie kryzysu strefy euro – CXO.pl

Uwaga: Paradoks euro, zgodnie z definicją autorów, polega na tym, że kraje Południa Europy, najbardziej dotknięte kryzysem, nie mogą bezpiecznie zrezygnować ze wspólnej waluty, gdyż grozi to załamaniem sektora bankowego i gospodarczym chaosem. Z drugiej strony, pozostanie w strefie euro uniemożliwia im odzyskanie konkurencyjności poprzez dewaluację kursową.

Efekt? Kraje Północy są zmuszone do ciągłego finansowego wspierania gospodarek Południa, co wywołuje narastające konflikty i zwiększa ryzyko niekontrolowanego rozpadu strefy. Dlatego, jak przekonują Kawalec i Pytlarczyk, jedynym wyjściem jest kontrolowana likwidacja strefy euro, rozpoczynająca się od wyjścia krajów najbardziej konkurencyjnych, na czele z Niemcami.

Historia powstania strefy euro to fascynująca gra interesów i kompromisów. Autorzy książki szczegółowo analizują motywacje poszczególnych państw. Zwracają uwagę, że dla Francji euro było szansą na osłabienie dominującej pozycji marki niemieckiej i ograniczenie niemieckiej hegemonii monetarnej.

Z kolei kraje Europy Południowej widziały w przyjęciu euro symboliczny awans i wejście do elitarnego grona stabilnych gospodarek. (Patrz: lista poniżej)

Entuzjaści euro:

Francja – dążenie do osłabienia dominacji niemieckiej marki i zwiększenia własnego wpływu w Europie.

Kraje Południa Europy (np. Grecja, Włochy, Hiszpania) – postrzeganie euro jako symbolu nowoczesności i stabilności ekonomicznej, szansa na przyciągnięcie inwestycji i poprawę warunków życia.

Niemcy, paradoksalnie, początkowo podchodziły do idei wspólnej waluty z rezerwą sceptycyzmem. Obawy dotyczyły utraty silnej marki, będącej synonimem niemieckiego sukcesu gospodarczego. Ostatecznie, argument o zabezpieczeniu eksportu przed konkurencyjną dewaluacją franka francuskiego przeważył. Niemcy postawiły jednak dwa kluczowe warunki: Europejski Bank Centralny (EBC) miał być wzorowany na Bundesbanku, a jego siedziba miała zostać umiejscowiona we Frankfurcie.

Początkowo ignorowano krytyczne głosy amerykańskich ekonomistów, którzy przestrzegali przed negatywnymi konsekwencjami wprowadzenia euro. Wierzono, że wspólna waluta umocni wspólny rynek i wyeliminuje ryzyko kursowe. Przez dekadę projekt wydawał się sukcesem. W 2008 roku, z okazji dziesięciolecia euro, ogłoszono triumf wspólnej waluty.

Jednak zaledwie kilka miesięcy później wybuchł globalny kryzys finansowy, a w 2010 roku stało się jasne, że strefa euro zmaga się z własnym, głębokim kryzysem. Problemy Grecji, Portugalii, Włoch, Hiszpanii i Irlandii, które utraciły zdolność sprzedaży obligacji, potwierdziły trafność wcześniejszych prognoz amerykańskich ekonomistów. (Szczegóły w tabeli poniżej)

Kraje z własną walutą mogą szybko poprawić konkurencyjność bez drastycznych konsekwencji gospodarczych poprzez dewaluację. Strefa euro, pozbawiona tego instrumentu, musi polegać na „wewnętrznej dewaluacji”, czyli polityce zaciskania pasa, cięciach wydatków i podnoszeniu podatków, zgodnie z zaleceniami KE, EBC i MFW. Warto podkreślić, że wewnętrzna dewaluacja to polityka deflacyjna, dążąca do spadku płac, świadczeń i cen.

„Dewaluacja działa natychmiastowo, podczas gdy deflacja jest procesem długotrwałym i kosztownym.”

Autorzy przestrzegają przed myleniem produktywności pracy z konkurencyjnością. Gospodarka może być konkurencyjna nawet przy niższej produktywności, jeśli płace są odpowiednio niskie. Przykładem jest Polska gospodarka, która jest bardziej konkurencyjna od hiszpańskiej czy greckiej, mimo niższej produktywności.

Najlepszym rozwiązaniem jest wzrost produktywności, lecz to proces długotrwały i trudny, szczególnie przy braku inwestycji, które są hamowane brakiem konkurencyjności. Pozostaje obniżenie płac, osiągalne przez dewaluację lub deflację. Oba mechanizmy obniżają wartość płac krajowych względem walut partnerów handlowych, poprawiając bilans handlowy. Dewaluacja działa natychmiastowo, deflacja jest długotrwała i kosztowna.

Polityka deflacyjna, poprzez spadek popytu, prowadzi do spadku produkcji i wzrostu bezrobocia, zmuszając pracowników do akceptacji niższych płac. Jednak płace łatwiej rosną niż spadają. Aby pracownicy zgodzili się na obniżki, firmy muszą stanąć na skraju bankructwa, a bezrobocie znacząco wzrosnąć.

Dewaluacja, choć ma wady – efekt krótkotrwały, zniwelowany przez inflację – jest szybszym i skuteczniejszym narzędziem poprawy konkurencyjności. Wymaga wsparcia polityki monetarnej i fiskalnej (stopy procentowe, podatki, wydatki państwa), ale impuls wzrostowy z osłabienia waluty przywraca gospodarce wigor. Dewaluacja, choć niekorzystna dla partnerów handlowych krótkoterminowo, w kryzysie jest korzystna dla obu stron, utrzymując stabilność relacji gospodarczych.

Polityka deflacyjna jest nieskuteczna w przywracaniu konkurencyjności. Autorzy odwołują się do doświadczeń Wielkiego Kryzysu i systemu parytetu złota, gdzie deflacja była głównym narzędziem dostosowawczym. W warunkach braku silnych związków zawodowych i powszechnych praw wyborczych, polityka deflacyjna mogła być skuteczna. Jednak w okresie międzywojennym, w nowych realiach społecznych, deflacja okazała się nieskuteczna i wywoływała społeczne niezadowolenie.

Dopiero odejście od standardu złota i dewaluacja funta w 1931 roku przyniosły ożywienie gospodarcze w Wielkiej Brytanii. Kraje, które poszły w ślady Wielkiej Brytanii i dokonały dewaluacji, wyszły z kryzysu, natomiast te, które uparcie trzymały się deflacji, poniosły porażkę, czego przykładem są Niemcy, gdzie narastające niezadowolenie społeczne przyczyniło się do dojścia Hitlera do władzy. Historyczna analogia jest alarmująca.

Doświadczenia historyczne powinny być przestrogą dla dzisiejszych europejskich liderów. Kraj należący do strefy euro, borykający się z problemami konkurencyjności i recesją, znajduje się w sytuacji analogicznej do kraju w systemie waluty złotej w latach 30. XX wieku. Lekcje z przeszłości są jasne: sztywne systemy walutowe i polityka deflacyjna mogą pogłębiać i przedłużać kryzysy.

Pomimo historycznych dowodów, polityka deflacyjna nadal ma wielu zwolenników w Europie. Jako przykłady sukcesów wymienia się Niemcy w latach 2003-2005 (reformy Hartza), Łotwę i Irlandię po kryzysie 2008 roku oraz Hiszpanię, której gospodarka po recesji zaczęła wykazywać wzrost. Kawalec i Pytlarczyk podważają jednak te argumenty. Analizując te przypadki, dochodzą do wniosku, że sukcesy są pozorne lub wynikają z innych czynników niż deflacja.

W 1999 roku, gdy wprowadzano euro, Niemcy borykały się z problemami konkurencyjności. Reformy Petera Hartza, uelastyczniające rynek pracy i likwidujące bezterminowe zasiłki, doprowadziły do relatywnego obniżenia płac względem partnerów handlowych, ale bez obniżenia płac nominalnych. Wzrost płac w innych krajach strefy euro był w tym czasie szybszy. Sukces reform Hartza był wyjątkowym zbiegiem okoliczności i jest nie do powtórzenia.

Sukces deflacji na Łotwie okazuje się iluzją w porównaniu z Islandią. Oba kraje doświadczyły boomu gospodarczego finansowanego napływem kapitału pożyczkowego i ekspansji sektora budowlanego przed 2008 rokiem. Kryzys finansowy zatrzymał napływ kapitału, sektor finansowy załamał się, a sektor nieruchomości pogrążył w kryzysie. Oba kraje otrzymały pomoc międzynarodową i dokonały dostosowań fiskalnych, a w 2011 roku odnotowały wzrost PKB. Koszty dostosowań były jednak znacząco różne. _{Na Islandii} spadek PKB był o połowę mniejszy niż na Łotwie, a spadek zatrudnienia wyniósł 5% w porównaniu do 17% na Łotwie. Różnica wynikała z faktu, że Islandia miała płynny kurs walutowy i dokonała dewaluacji, podczas gdy waluta łotewska była sztywno powiązana z euro. Dostosowanie bilansu obrotów bieżących na Łotwie nastąpiło poprzez spadek zatrudnienia i PKB, a nie poprzez wzrost konkurencyjności.

W scenariuszu likwidacji strefy euro, w pierwszym etapie, strefę opuszczają Niemcy, Holandia i Austria. Po dwóch latach kraje o średniej konkurencyjności, takie jak Francja. Po kolejnych dwóch latach pozostałe kraje. Aby zapobiec ucieczce depozytów z krajów niekonkurencyjnych, zamiana depozytów na nową walutę byłaby ograniczona do podmiotów krajowych.

W okresie przejściowym EBC pozostałby bankiem centralnym dla wszystkich krajów strefy euro. Ustalono by nowy system koordynacji walutowej, oparty na płynnych kursach w szerokich przedziałach wahań, zarządzany przez EBC. W początkowym okresie, kraje nie odzyskałyby pełnej suwerenności w polityce monetarnej i kursowej.

Cele polityki monetarnej – pożądany poziom inflacji – określałyby rządy narodowe, a EBC prowadziłby politykę monetarną. Po stabilizacji nowych relacji kursowych, kompetencje EBC przejęłyby banki centralne, a EBC stałby się instytucją zarządzającą europejskim mechanizmem koordynacji walutowej.