Bezwarunkowy Dochód Podstawowy (UBI): Odpowiedź na robotyzację i bezrobocie technologiczne?

Prof. Ryszard Szarfenberg: Zauważalny wzrost zainteresowania UBI wśród liderów technologicznych, w tym Marka Zuckerberga i Elona Muska, jest faktem. Kluczowym czynnikiem jest tutaj postępująca automatyzacja i robotyzacja. (Patrz: Tabela 1). Obawy przed bezrobociem technologicznym nabierają realnych kształtów. Choć RP w przeszłości przynosiły transformacje rynku pracy, obecna sytuacja jest postrzegana jako potencjalnie ^bardziej przełomowa.

Przedsiębiorstwa branży IT zastanawiają się nad przyszłością popytu konsumenckiego. Jeśli roboty zastąpią ludzi w większości MP, kto będzie nabywcą ^ich produktów i usług?

„Paradoks postępu polega na tym, że automatyzacja, choć zwiększa efektywność, może podważyć fundamenty rynku konsumenckiego.”

Z drugiej strony, liderzy technologiczni mogą kierować się poczuciem odpowiedzialności społecznej. Argumentują, że UBI może uwolnić potencjał twórczy społeczeństwa.

Potencjał twórczy

Zdolność do innowacji i kreatywnego rozwiązywania problemów, która może zostać stłumiona przez konieczność wykonywania ^pracy wyłącznie dla zysku materialnego.

UBI ma umożliwić realizację pasji i zainteresowań, ^zamiast zmuszać do akceptacji jakiejkolwiek pracy.

Zuckerberg sugeruje, że to ludzie sukcesu, tacy jak on, powinni wziąć ^na siebie ciężar finansowania tego rozwiązania.

Kwestia hipokryzji w postawie przedsiębiorców z Doliny Krzemowej jest złożona. Można interpretować ich poparcie dla UBI jako apel o ^reformę systemu podatkowego.

1. Stworzenie sprawiedliwszego systemu: Systemu, w którym wszyscy płacą podatki proporcjonalnie do ^dochodów.
2. Efektywniejszy system: Systemu, który minimalizuje luki prawne i optymalizacje podatkowe.

Trudno jednoznacznie ocenić, czy to hipokryzja, czy ^przejaw odpowiedzialności.

„Sukces finansowy nie wyklucza poczucia odpowiedzialności za przyszłość społeczną.”

Ci przedsiębiorcy osiągnęli sukces, zabezpieczyli byt swoich rodzin, ^a teraz deklarują chęć zmiany świata.

Chcą zmniejszyć nierówności i dać szansę innym. Zależy im również na ^dalszych innowacjach.

Komercjalizacja innowacji

Proces przekształcania nowych pomysłów i wynalazków w produkty i usługi przynoszące zysk, co wymaga stabilnego rynku konsumenckiego.

Myślę, że w ich postawie miesza się własny interes z poczuciem odpowiedzialności za ^przyszły rozwój społeczno-gospodarczy.

Chcą być zapamiętani nie tylko jako milionerzy, ale i jako filantropi.

Idea UBI ma korzenie w XIX-wiecznym socjalizmie utopijnym. Szczególnie w pismach Charlesa Fouriera i Josepha Charliera, który pisał o ^dywidendzie terytorialnej.

Koncepcja dywidendy od wspólnej własności, np. zasobów naturalnych, jest aktualna ^do dziś.

„Zasoby naturalne powinny przynosić korzyści wszystkim obywatelom, a nie tylko wąskiej grupie.”

Polska Sieć Dochodu Podstawowego definiuje „bezwarunkowy dochód podstawowy” jako świadczenie należne każdemu obywatelowi.

Bezwarunkowy Dochód Podstawowy (UBI)

Świadczenie pieniężne wypłacane każdemu obywatelowi, niezależnie od:

1. dochodów,
2. sytuacji rodzinnej,
3. stanu majątkowego.

Jest to świadczenie powszechne, indywidualne, a nie rodzinne.

Jego wysokość powinna być wystarczająca na zaspokojenie podstawowych potrzeb i ^uczestnictwo w życiu społecznym.

Jednak nie powinna przekraczać minimum socjalnego.

Idea odżyła w połowie XX wieku dzięki myślicielom, takim jak Bertrand Russell.

Międzynarodowa dyskusja nabrała tempa w latach 80. wraz z powstaniem Europejskiej Sieci Dochodu Podstawowego (BIEN).

EIO na rzecz UBI, choć nie zebrała wystarczającej liczby podpisów, przyczyniła się również do ^debaty.

Janis Warufakis dostrzega potencjał w Unii Europejskiej i strefie euro, ale jej obecna forma jest niewystarczająca.

Aby UBI mogło być realizowane na poziomie UE, musiałaby zyskać kompetencje w zakresie pobierania podatków bezpośrednio od obywateli i wypłacania im świadczeń.

Warufakis proponuje alternatywne rozwiązanie – utworzenie funduszu z zysków kapitałowych, który finansowałby ^dochód podstawowy.

„Europejski Fundusz Dochodu Podstawowego mógłby być finansowany z podatku od zysków kapitałowych na poziomie strefy euro.”

Choć to interesujące podejście, wymagałoby zgody państw członkowskich.

Świadczenia socjalne pozostają domeną państw narodowych, finansowanych z podatków dochodowych i składek na ubezpieczenia społeczne.

Krytyka dotycząca premiowania lenistwa jest często podnoszona w kontekście świadczeń socjalnych.

Jednak w przypadku UBI, który można łączyć z dochodami z pracy bez ograniczeń, ten argument traci na sile.

Mało kto zadowoli się jedynie skromnym minimum, jakim jest dochód podstawowy.

Ludzie będą szukać dodatkowych źródeł zarobku, a UBI ma im zapewnić minimalne bezpieczeństwo i ^swobodę w rozwoju zawodowym i osobistym.

Praca przynosi również korzyści niematerialne.

Korzyści niematerialne z pracy

Satysfakcja, rozwój osobisty, poczucie przynależności do ^{społeczności}, realizacja ambicji i celów życiowych.

Faktem jest, że powszechne wprowadzenie UBI jest kosztowne, znacznie droższe niż świadczenia celowane.

Jednak część tych wydatków wraca do budżetu państwa w postaci podatków.

Zarówno od samego dochodu podstawowego, jak i od dodatkowych zarobków.

Analizy w USA sugerują, że efektywny koszt UBI może być znacznie niższy niż ^nominalny.

Mimo lokalnych inicjatyw i eksperymentów, pełne wdrożenie UBI napotyka na trudności.

Przykładem jest Szwajcaria, gdzie idea została odrzucona w referendum, m.in. z powodu obaw przed napływem imigrantów.

Paradoksalnie, pewną formę UBI wprowadzono w Iranie w 2011 roku, kompensując wzrost cen energii wypłatą świadczenia dla każdego obywatela.

Program był krytykowany za potencjalne zniechęcanie do pracy, choć badania tego nie potwierdziły.

Badania wpływu rekompensat w Iranie na rynek pracy nie wykazały istotnych negatywnych zmian.

Podobne eksperymenty w USA i Kanadzie pokazały, że ^UBI może skłaniać młodzież do poświęcenia więcej czasu na edukację, a kobiety – na wychowanie dzieci.

Co niekoniecznie jest negatywnym zjawiskiem.

Inwestycja w kapitał ludzki

Zwiększenie nakładów czasu i zasobów na edukację i rozwój dzieci i młodzieży, co przynosi długoterminowe korzyści społeczne.

Alaska, stan bogaty w zasoby ropy, wprowadziła dochód podstawowy (APFD) częściowo w celu zachęcenia do osiedlania się w tym słabo zaludnionym i ^surowym regionie.

Świadczenie, choć obniżone w ostatnim czasie z powodu spadku dochodów z ropy, stanowi dodatkowe wsparcie dla ^{mieszkańców} Alaski.

Oprócz standardowych świadczeń socjalnych.

„Alaska Permanent Fund Dividend jest przykładem dochodu podstawowego finansowanego z zasobów naturalnych.”

Fiński eksperyment, skierowany wyłącznie do bezrobotnych, nie spełnia kryterium powszechności UBI.

Ma charakter pilotażowy i potrwa dwa lata.

Jego celem jest porównanie skuteczności dotychczasowego systemu zasiłków dla bezrobotnych z systemem opartym na bezwarunkowym dochodzie podstawowym.

Finowie chcą sprawdzić, czy UBI zachęci bezrobotnych do aktywniejszego poszukiwania pracy i czy uproszczenie systemu pomocy socjalnej przyniesie oszczędności.

Jeśli wyniki będą pozytywne, Finlandia może rozważyć zastąpienie zasiłków dla bezrobotnych dochodem podstawowym na szerszą skalę.

Gdyby program 500+ obejmował również pierwsze dziecko bez kryterium dochodowego, byłby bliższy idei UBI, choć nadal ograniczony do dzieci.

Wiele krajów europejskich wypłaca podobne zasiłki na dzieci o charakterze powszechnym.

W Polsce 500+ na pierwsze dziecko jest uzależnione od kryterium dochodowego.

Jednak w przypadku 500+ kryterium bezwarunkowości nie jest całkowicie złamane.

Świadczenie ma wspierać wychowanie dzieci, ale sposób wydawania pieniędzy pozostaje w dużej mierze dowolny.

Monitorowanie rodzin objętych pomocą społeczną to odrębna kwestia, niezależna od programu 500+.

Idea UBI nie jest jednoznacznie przypisana do konkretnej opcji politycznej.

Najbardziej konsekwentnie popierają ją Zieloni, dla których UBI wpisuje się w ideę zrównoważonego rozwoju i ^ograniczenia presji na wzrost gospodarczy.

W USA zwolennikiem UBI był m.in. neoliberalny ekonomista Milton Friedman, a także ^{libertarianie}, akcentujący wolność jednostki.

„Negative Income Tax, forma dochodu podstawowego, jest zgodna z zasadami wolnego rynku.”

Prawica, np. chadecja, może popierać uniwersalne świadczenia, ale w kontekście wsparcia rodziny, a niekoniecznie ^wolności jednostki.

Lewica, szczególnie socjaldemokracja, tradycyjnie preferuje rozbudowane państwo opiekuńcze.

Lewica „Trzeciej Drogi” jest bliższa neoliberalnemu podejściu i programom warunkowym, skłaniającym do pracy.

Jednak także część lewicy dystansująca się od klasycznej socjaldemokracji dostrzega potencjał w ^UBI.

Na pierwszy rzut oka UBI wydaje się atrakcyjne politycznie, ale główne partie polityczne na razie nie podejmują tego tematu.

Finansowanie UBI z wysokich podatków dochodowych budzi opór wyborców preferujących niskie podatki.

Pojawia się naturalne pytanie: „Dlaczego mam pracować na kogoś, kto nie pracuje?”

Przekonanie wyborców do argumentu o zwiększonej swobodzie i motywacji do pracy w systemie UBI będzie wyzwaniem.

Największe obawy i opór mogą pochodzić od osób z wyższymi dochodami, które mają większy wpływ na politykę.

Opór społeczny wobec UBI

Potencjalny sprzeciw wynikający z przekonania o niesprawiedliwym obciążeniu osób pracujących kosztami utrzymania osób niepracujących, oraz z obawy przed ^nadmiernym rozrostem biurokracji.

Masowe bezrobocie technologiczne będzie poważnym problemem politycznym i ekonomicznym.

Duże bezrobocie prowadzi do ubóstwa, frustracji i protestów społecznych.

Hamowanie postępu technologicznego nie jest rozwiązaniem.

Trzeba będzie znaleźć sposoby na zapewnienie ludziom dochodów i sensownego zagospodarowania czasu.

Będzie to korzystne także dla firm, które potrzebują konsumentów.

Pytanie, czy minimalny dochód podstawowy wystarczy do podtrzymania popytu generowanego przez automatyzację produkcji.

Być może konieczne będą dodatkowe instrumenty kreowania pieniądza, wykraczające poza ideę minimalnego bezpieczeństwa.

„Przyszłość gospodarcza może wymagać nowych paradygmatów w zakresie dystrybucji dochodu, wykraczających poza klasyczne modele rynkowe.”